Toprak Tahlili ve Önemi
Toprak analizlerinin amacı topraklarda bulunan bitki besin maddesi miktarlarını tespit suretiyle o topraklarda yetiştirilecek bitkilerin isteği olan gübre cinsini ve miktarını ortaya koymaktır. Bunu bilmek karlı bir gübreleme için esastır. Belli bir tarla toprağı, bu amaçla kurulmuş laboratuvarda kimyasal yollarla analiz edilerek içerisindeki bitki besin maddeleri miktarları bulunur ve böylece o toprakta yetiştirilecek bitkinin büyümesi ve iyi bir ürün vermesi için hangi besin maddelerinin eksik olduğu tespit edilerek verilmesi gerekli gübre miktarları belirlenmektedir.
Değişik tarlalara ait topraklarda farklı miktarlarda bitki besin maddeleri bulunmaktadır. Toprak analizleri sayesinde topraklarda eksik olan ve dolayısı ile bitkilerin büyümesini engelleyen bitki besin maddelerinin hangileri olduğu anlaşılmaktadır. Böylece de çiftçiye, gübre için sarf ettiği paradan en çok yarar sağlamak için yardım edilmiş olmaktadır. Toprak analizleri ile çiftçi yetiştireceği bitkinin iyi bir şekilde gelişebilmesi için gerekli olan bitki besin maddeleri kombinasyonunu oluşturma şansına sahip olmaktadır. Bu yolla analiz sonuçlarına dayalı olmayan bir gübreleme programının sebep olabileceği yanlışlıkların önüne geçmektedir.
Tarlaya gereğinden fazla gübre kullanıldığında ürünün kalitesi bozulabildiği gibi miktarı da azaltabilmektedir. Aynı zamanda maliyeti arttırıcı gereksiz masraflara da yol açmaktadır. Gereğinden az gübre kullanıldığında ise istenilen düzeyde ürün artışı sağlanamadığı gibi çoğu kez kullanılan gübrenin masrafı dahi karşılanamamaktadır.
Tarlaya yanlış cins gübrenin uygulanması sonunda, üründe artış yerine bazen bir azalma dahi görülebilmektedir. Ürünün kalitesi ve toprağın özellikleri bozulabilir ve ayrıca maliyeti arttırıcı yersiz masraflara da yol açılabilmektedir.
Bu şekilde yapılan bir gübrelemenin ürün artışı üzerindeki etkisi az veya hiç olmayabilir. Gübrelemeden beklenen yarar sağlanamamaktadır.
Yukarıda belirtilen muhtemel sorunları önlemek için uygun ve ekonomik bir gübrelemenin yapılabilmesi ancak ekimden önce, tarla toprağının verimlilik yönünden gerekli analizlerinin yaptırılması sonunda yetkili teknik elemanların yapacakları tavsiyelerin tam olarak yerine getirilmesi halinde mümkün olabilmektedir.
Ancak, toprak analizlerinden beklenen yararların sağlanabilmesi için, analiz edilen toprak örneklerinin usulüne uygun olarak alınmış olmaları gerekmektedir.
Usulüne göre alınmamış ve uygun bir şekilde analize hazırlanmamış toprak numunelerinin analizleri, çok hassas bir şekilde ve en ileri yöntemler uygulanarak yapılmış olsalar dahi bir değer taşımayacaktır.
Laboratuvara gelen toprak numunesinin küçük bir kısmı üzerinde yapılan analizlerin sonucu geniş bir alana uyarlanmaktadır. Bu nedenle toprak numunelerinin, alındıkları alanların toprak özelliklerini tam olarak yansıtacak şekilde alınmalarına çok dikkat edilmektedir.
Toprak numuneleri, alındıkları alanları tam olarak temsil etmiyorlar ise, analiz sonuçlarına dayanarak yapılacak gübreleme tavsiyeleri veya alınacak diğer kültürel tedbirler gerçeğe uymaz ve yanlış uygulamalara yol açmaktadır.
Topraklarını analiz ettirmek suretiyle analiz raporunda belirtilen gübreleme tavsiyelerini tam olarak uygulayan çiftçiler, kuşkusuz gerek kendi gerekse memleket ekonomisine önemli ölçüde hizmet etmiş olacaklardır.
Toprak örneklerinin alınmasında hiç bir zorluk yoktur. Hatırlanması gerekli en önemli husus alınacak toprak örneğinin alındığı tarlayı gereğince temsil edebilir olmasının sağlanmasıdır. Bir tarlanın toprağı diğer bir tarlanın toprağına çok benzeyeceği gibi, aynı tarla içinde değişik özellik gösteren kısımlarda bulunmaktadır. Bu değişiklikler: renk (organik madde ve demir bileşiklerinden ileri gelen koyu veya açık renk), meyil ve yükseklik, tekstür (kumlu, tınlı, killi), derinlik (derin, orta veya sığ), mahsul farklılığı (değişik cins ve miktarda mahsul kaldırılan kısımlar), değişik gübreleme veya kireçleme (çeşitli gübrelerin az veya çok kullanıldığı kısımlar veya gübre uygulanmayan parçaları, kükürtleme yapılan veya yapılmayan yerler) ve toprak işleme farklılığıdır (değişik sulama gibi). Bir başka ifade ile, bir tarla toprağının bir kısmı açık renkli diğer bir kısmı daha koyu renge sahip olabilir veya tarla toprağının bir kısmı düz, diğer bir kısmı ise meyilli bir yapı arz edebilir. Buna bağlı olarak da toprak derinliği bakımından, düz olan yerlerde tarla toprağı daha derin, meyilli olan kısımlarda ise daha sığ bir yapıya sahip olabilir. Bundan başka aynı tarla üzerinde daha önceki yıllarda farklı ürün tarımı yapılmış olabilir ve bundan kaynaklanan farklı toprak işlemeleri uygulanmış olabilir.
Toprak numuneleri alınmadan önce, yukarıda belirtilen hususlar göz önünde bulundurularak, numune alınacak arazi, önce homojen bölümlere ayrılmaktadır. Yani önemli değişiklikler gösteren yerler, ayrı birer kısım olarak kabul edilirler. Bu kısımların her birinden ayrı, ayrı birer karışık (kompoze) numune alınmaktadır.
Kompoze (karışık) toprak örneği demek örnek alınacak yerin büyüklüğüne göre, 8-10 noktadan alınan toprakların birbirleriyle karıştırılması suretiyle meydana getirilen örnektir. Toprak örneği alınacak saha bir tarla ise, örneklenecek kısmın bir tarafından başlanır ve zik zak bir hat oluşturarak V harfi şeklinde ve 20-30 cm derinliğinde çukurlar açılmaktadır. Sonra çukurun düzgün tarafından 3–4 cm kalınlığında bir toprak dilimi bahçe küreği veya bel ile kesilerek kürek üzerine alınmaktadır. Kürek üzerine alınan toprak sağından, solundan ve küreğin ucuna gelen kısımlardan tıraş edilmek suretiyle düzgün bir hale getirilmektedir. Burada dikkat edilecek husus tarlanın üst kısmını temsil eden ve küreğin sap kısmına yakın olan toprak kısmının atılmamasıdır. Bu şekilde alınan toprak bir bez üzerine veya bir kova içerisine alınarak, aynı işlem tarlanın 8-10 kısmında da tekrarlanmaktadır. En sonunda bez üzerinde veya kova içerisinde biriken toprak el ile iyice karıştırılır, kesekler parçalanır ve ele geçen taş ve bitki kök parçaları atılmaktadır. Bu işlem bittikten sonra iyice karışmış olan bu toprağın değişik kesimlerinden avuçla veya kaşık veya kürek benzeri bir alet ile azar azar alınan yaklaşık bir kilogram toprak bir torbaya konmaktadır. İki nüsha toprak bilgi etiketi doldurularak bir nüsha torba içerisine konur diğer nüsha ise torbanın ağzına bağlanır veya torbanın üzerine yapıştırmaktadır. Toprak örneği konan torbanın bez ise iyice yıkanmış olmasına dikkat edilmelidir. Kullanılan torba naylon ise daha önce hiç bir şekilde kullanılmamış olmasına özen gösterilmelidir. Torbanın içerisine konan ve ağzına bağlanan bilgi formu mutlaka kurşun kalemle yazılmış olmalıdır. Çünkü kopya kalem veya mürekkepli kalemle yazılan bilgi formlarındaki yazılar rutubetten bozularak okunamaz hale gelebilir.
Mevsime bağlı olmakla beraber, toprak numunesi ekimden veya gübre kullanılma tarihinden bir buçuk iki ay önce alınmalıdır. Donlu ve çamurlu günlerde numune alınmamalıdır.
Numune alma derinliği, toprağın sürme ve işleme derinliğine göre değişmektedir. Gübreleme yönünden bizi daha çok, işlenen toprak tabakası ilgilendirmektedir. Çünkü tarla bitkilerinin çoğu besin maddelerini bu kısımdan almaktadır. Verimlilik numuneleri alınırken, numune alma aletleri alttaki sert kısma batırılmamalıdır. Gübreleme amacı ile alınan numunelerde bu derinlik genellikle 15-30 cm'dir. Bağ ve meyve bahçelerinden ise 0-30, 30-60 cm derinliklerinden karışık (kompoze) toprak numuneleri alınmalıdır. Bu derinlik ağacın cins ve yaşına göre azaltılıp arttırılabilir. Bu bakımdan toprak analizine göre gübreleme tavsiyesi yapan laboratuvardaki yetkili elemanların gerektiğinde önerilerini almak faydalı olmaktadır.
Numune alınacak yerin toprağı ayağa yapışmayacak kadar kuru veya tavlı olmalıdır. Alınan numune biraz ıslak ise, gölgede kendi halinde kurutulmalıdır. Islak numunenin soba veya kalorifer üzerinde kurutulması doğru değildir. Numune ıslak olarak torbaya konulacak olursa, bir kısım bitki besin maddeleri bez torba tarafından emilebilir.Numune soba veya kalorifer üzerinde kurutulacak olursa, bir kısım besin maddeleri uçabilir. Bunun için her iki halde de analizden doğru sonuç alınamamaktadır.
Toprak numunelerinin analiz edilmesi ve gerekli gübre tavsiyelerinin yapılabilmesi ancak toprak numunelerinin laboratuvara gitmesinden bir hafta on gün sonra mümkün olabilmektedir. Sonbaharda analiz laboratuvarına fazla miktarda numune gönderildiği için yukarıdaki süreye bir kaç gün daha ilave etmek gerekmektedir. Hassas bir toprak analizi ve iyi bir gübreleme tavsiyesi için bu süreye ihtiyaç vardır. Bu nedenle toprak numunelerinin usulüne uygun olarak ve ekim zamanı göz önünde tutularak alınması gerekmektedir. Ancak bu şekilde hareket edilerek laboratuvara gönderilen numunelerden analiz sonuçları ile gübreleme tavsiyeleri ekim zamanından önce çiftçinin eline geçebilmektedir.
Bitki gelişmesini olumsuz yönde etkileyen çeşitli toprak problemlerini teşhis ve ıslah etmek amacı ile problem görülen alanlardan toprak numunelerinin alınması oldukça önemlidir.
Problemli alanlardan alınacak toprak numunesinin sayısı ile derinliklerini önceden kestirmek şüphesiz pek mümkün olamamaktadır. Buna ancak problemli alanın yerinde incelenmesi ve gerekli laboratuvar ön çalışmaları sonunda karar verilmektedir.
Tuzluluk, alkalilik, asitlik, aşırı kireçlilik, besin maddeleri toksitesi, tekstür, su geçirme ve taban suyu durumlarından ileri gelen çeşitli toprak problemlerinin esas nedenlerini saptamak ve sonra bu problemlerin giderilme yollarını araştırmak için değişik şekil ve derinliklerden numune alınmalıdır. Bu gibi problemli alanlardan çoğunlukla profil numunelerinin alınması gerekmektedir. Bunun için problemin görüldüğü yerlerde problemin tam olarak tanımlanabilmesi için, toprakların derin profil çukurları açılarak toprak katmanlarından numuneler alınmalıdır. Açılan çukurlardan taban suyu çıkar ise çukurlar daha da derine indirilmez. Ayrıca çukurdan çıkan taban suyundan da analiz edilmek üzere numune alınmalıdır.
